بررسی دلایل ایجاد و تداوم بحران در عراق با تأکید بر پیشینۀ ظهور داعش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

نویسنده

چکیده

این مقاله با بررسی روندهای چهارگانۀ امنیتی در عراق کنونی، به بررسی دلایل ایجاد و تداوم شرایط بحران­آمیز در عراق پرداخته و عوامل مؤثر در این بحران را با تأکید بر ظهور داعش در دو سطح داخلی و خارجی احصاء کرده است. این مقاله درصدد است با تأکید بر عوامل و متغیرهای مرتبط با سوابق تاریخی و تعارضات هویتی نظیر مسائل مرتبط با اقوام، مذاهب و بافت اجتماعی عراق؛ و نهایتاً تحمیل­های نظام بین­الملل که ناشی از مؤلفه‌هایی چون تأثیرپذیری شدید عراق از آن، حضور بازیگران خارجی مداخله‌گر و نگاه منفی کشورهای عربی به عراق است، چرایی ظهور بحران در قالب گروهی افراط­گرا همچون داعش را بررسی کند. مبنای نظری مقاله، دیدگاهی واقع­گرایانه است که با روشی توصیفی­ ـ تبیینی مبتنی بر احصاء مؤلفه‌ها؛ که در دسته پژوهش­های نظری ـ کاربردی قرار می­گیرد انجام پذیرفته است. سؤال این است که: «علل بحران­ها­ و تداوم ناامنی­ها در عراق کنونی در سطح داخلی و خارجی چیست؟ و از این رو چرا گروهی  افراط­گرا چون داعش در عراق بروز و ظهور پیدا کرده است؟». یافته­های مقاله حاکی از این است که با توجه به عوامل مختلف در سطوح ملی و فراملی در عراق، این کشور مملو از عوامل بحران­زای متعددی است که حتی اگر گروه­های مختلف این کشور به طور نسبی از بن­بست‌های سیاسی نیز خارج شوند، چنین شرایطی باثبات نبوده و کماکان شکننده خواهد بود؛  لذا همواره می‌باید منتظر بی­ثباتی سیاسی و ناامنی در این کشور بود. جمع­بندی اینکه با تأکید بر ظهور گروهی افراط­گرا و تکفیری چون داعش در عراق، واقعیت این است که فرونشاندن بحران داعش در شرایط کنونی تنها در حد از دست دادن سرزمین تحت اشغالش محقق شده و سر برآوردن افراط‌گرایی در عراق، در قالب جریانی نوظهور با تکیه بر مؤلفه‌هایی چون نیروی انسانی، نیروی ­نظامی و مهم‌تر از آن‌ها «ایدئولوژی» را همچنان محتمل می‌کند

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Reasons for the Development and Continuation of the Crisis in Iraq (With Emphasis on the Backgrounds of ISIS's Emergence)

چکیده [English]

This article examines the reasons for the development and continuation of the crisis situation in Iraq by addressing the fourfold security trends in the now Iraq, enumerating the factors influencing the crisis both at the internal and external levels with an emphasis on ISIS's rise. However, in terms of objective, this article seeks to investigate how the crisis emerged by an extremist group like ISIS, by emphasizing factors and invariables pertaining historical backgrounds and identity conflicts such as the problems related to peoples, religions and Iraq's social context, as well as the problems imposed by the international order that emanate from parameters like Iraq's susceptibility to them, the presence of the interventionist foreign actors as well as how the Arab countries negatively look at Iraq. The article's theoretical basis, is a realistic one that has been conducted using an explanatory-descriptive method based on the enumeration of the parameters, which falls in the category of applied-theoretical researches. The question is: "What are the reasons for the emergence of crises and the continuation of insecurities in Iraq at internal and external levels?" And the subquestion is: "Why has an extremist group like ISIS has emerged in Iraq?" The findings of this article indicate that, considering various factors at national and transnational levels in Iraq, this country is still replete with various critical factors, in a way that such conditions will continue to be instable, and fragile even if different groups relatively manage to find a way out of political deadends. Such conditions are not stable, and will continue to be fragile though; so one should always be waiting for political instability and insecurity in this country. The article concludes that considering the emergence of an extremist and Takfiri group like ISIS in Iraq, the reality is that the abating of the crisis (ISIS) in the present conditions has only been realized in the form of its lost territories, and it is mostly likely that extremism will reemerge in Iraq, this time in the form of a reemerging force with increased emphasis on parameters like human force, military force, and most importantly "ideology".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crisis factors
  • New Iraq
  • extremism
  • realism
  • international system
  • emergence of ISIS
آیتی، علیرضا (1391) عراق کانون تأثیرگذار، چاپ دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
ابوبکر، علی (1395)، داعش برآیند افراط‌گرایی دینی و شکست دولت، ترجمۀ صباح مفیدی و سمیه رحمانی، تهران: نشر واتا.
اسدی، علی‌اکبر (1386)، عراق پس از صدام و بازیگران منطقه‌ای، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت.
بدیعی مرجان؛ محمدی احد و زمانی، عظیم (1396)، کشمکش‌های سرزمینی در شمال عراق؛ سرزمین، قومیت و سیاست، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ 49، شمارۀ 3: 637 ـ 656.
برچر، مایکل (1382)، بحران در سیاست جهان؛ ظهور و سقوط بحران‌ها، ج 1، ترجمۀ میرفردین قریشی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
برزگر، کیهان (1386)، سیاست خارجی ایران در عراق جدید، مجلۀ راهبرد: معاونت پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
برزگر، کیهان (1387)، ایران، عراق جدید و نظام سیاسی امنیتی خلیج‌فارس، تهران: مرکز تحقیقانت استراتژیک با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی.
بشارت، مهدی (1391)، اصول و مبانی مکتب سیاسی نجف، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
پناهی، جعفر (1387)، نقش عراق نوین در ترتیبات امنیتی منطقۀ خلیج‌فارس، مجموعه مقالات عراق نوین و تحولات خاورمیانه، تهران: مؤسسۀ مطالعات اندیشه‌سازان نور.
پیشگاهی­فرد، زهرا (1386)، فرهنگ جغرافیایی سیاسی، تهران: نشر انتخاب.
تاجیک، هادی؛ عالیشاهی، عبدالرضا و مجیدی نژاد، سیدعلی (1393)، گفتمان حاکم بر شکل‌گیری و فعالیت‌های داعش بر اساس نظریات اسپرینگز ـ تیلی، فصلنامه آفاق امنیت، شماره 23: 285 ـ 257
ثقفی عامری، ناصر (1385)، عراق جدید: تغییرات ژئوپلیتیک، فصلنامۀ راهبرد شمارۀ 39.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1389) مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: انتشارات سمت.
دارمی، سلیمه (1388)، خاورمیانه ویژه تحولات عراق، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
رستمی علی‌اکبر، اسماعیلی محمدمهدی (1395)، راهبردهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با جریان‌های تکفیری، فصلنامه مدیریت و پژوهش های دفاعی، شماره 81: 1 ـ 40.
سریع­القلم، محمود (1396)، عقلانیت و آینده توسعه­یافتگی در ایران، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
سهرابی محمد (1396)، تهاجم نظامی آمریکا به عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال 10، شمارۀ 38: 68 ـ 39.
سیفی عبدالمجید؛ پورحسن ناصر (1397)، داعش و پدیداری موازنۀ تهدید در روابط ایران و عراق، فصلنامۀ مطالعات روابط بین­الملل، دورۀ 11، شمارۀ 41: 37 ـ 63.
شعبانی، محمد (1386)، تحولات ژئوپلیتیکی عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.
شهیدی، سیدجعفر (1392)، نهج البلاغه، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
ضرغامی برزین، شوشتری؛ سیدمحمدجواد و انصاری زاده، سلمان (1393)، ژئوپلیتیک شیعه یا هلال شیعه (مبانی، اهداف و رویکردها)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 46، شمارۀ 1: 197 ـ 214.
غلامی قمی، مصطفی (1386)، نقش شیعیان و رهبران مذهبی در تحولات سیاسی و اجتماعی عراق در سدۀ اخیر. فصلنامۀ شیعه شناسی، سال پنجم، شمارۀ 17: 167 تا 194.
کتابی، محمود؛ دهقان، یداله و حیدری، سولماز (1392)، بررسی روابط سیاسی ـ اقتصادی کردستان عراق با ترکیه و تأثیر آن بر سیاست خارجی ایران، تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، دورۀ 5، شمارۀ 17: 1 ـ 33.
مبینی کشه زهرا، آجیلی هادی (1393)، نقش داعش در شکل گیری معادلات جدید در خاورمیانه، فصلنامه علمی تخصصی حبل المتین، سال 3، شماره 9 (ویژه داعش): 142 ـ 119.
محمدی مصطفی (1396)، بررسی راهبرد رسانه‌ای گروه تکفیری ـ تروریستی داعش، فصلنامه مطالعات عملیات روانی، شماره 46: 108 ـ 83
مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت (1388)، روندهای امنیتی در عراق و راهبرد جمهوری اسلامی ایران در قبال آن (نشست تخصصی)
مزینانی احمد، خسروپناه عبدالحسین (1394)، پدیدارشناسی تکفیر گرایی و ارزیابی امنیتی آن، فصلنامه پژوهش‌های حفاظتی  ـ امنیتی، دوره 4، شماره 2: 1 ـ 27.
واعظی، محمود (1387)، امنیت سازی در عراق؛ بازیگران و رویکردها، مجلۀ همشهری دیپلماتیک، شمارۀ 24 لاتین.
واعظی، محمود (1388)، روندهای امنیتی در عراق و راهبرد ایران، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع گروه کار مطالعات خاورمیانه.
عمار، ظاهرمصلح (2009)، العلاقات السعودیه الایرانیه (1991-1979 م)، مجله ابحاث کلیه التربیه الاساسیه، جامعه موصل المجلد التسعه، العددالثلاثه الشرق الاوسط (صحیفه) 28 شباط، 2005 م.
لباد، مصطفی (2009)، قراءة فی مشروع إیران الاستراتیجی تجاه المنطقة العربیة، مجلة شؤون عربیة.
                                                                                                                                          
Brinkerhoff, D & Johnson, R w. (2009), Decentralized Local Governmence in fragile states: Iraq, International Review of Administrative Sciencos.
Byaman, D, (2003), Constructing a Democratic Iraq, International Security, vol. 28, No. 1.
Faur ,Jordana & Jacint, David,“The Politics of Regulation in the Age of Governance”, (eds.), The Politics of Regulation, Edward Elgar, 2004
Kaufman, Stuart, (2006), symbolic politics or rational choice International
Kazemi, A. A, (2005), The Dilema" of Nation- Builing and State Formation in the post - saddam Iraq, “Journal of law and politics”.
Milani.Mohsen (2005). “Iran.the status quo power”.Current History.pp:30-36
Waltz, Kenneth, (1979), theory of International politics )New York, Random
www.iraqbodycount.org,security, vol. 30, No. 4
Yamacoguze, N, (2009), Understanding the Civil violence in Iraq peace Research)