الگوهای هویتی غرب آسیا و نظم امنیت منطقه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مجتمع امام خمینی ره

2 دانشگاه علامه طباطبایی

3 استاد

چکیده

با وجود ظهور خوانش‌های جدید اسلام سیاسی در غرب آسیا، حداقل سه الگوی گفتمان اسلام سیاسی شامل: الگوی اسلام سیاسی شیعی (انقلابی و مردمی) با محوریت جمهوری اسلامی ایران، الگوی اسلام سیاسی سلفی ـ وهابی (محافظه‌کار سنتی و خشن) به رهبری عربستان و الگوی اسلام سیاسی (مدنی عمل‌گرا) اخوانی در کشورهای مصر و ترکیه قابل شناسایی هستند؛ به دلیل ویژگی‌ها و ظرفیت‌های قابل توجه و تأثیرگذار کشورهای یاد شده در غرب آسیا، نظم امنیت منطقه‌ای نیز متأثر از رقابت این هویت گفتمان‌ها خواهد بود. براساس فرضیۀ مقاله به دلیل تعارض بنیادین در هنجارها، انگاره‌ها و باورها و بروز ماهیت رقابتی و استیلاجویی هویت گفتمان‌های منطقۀ غرب آسیا، استقرار نظم امنیتی منطقه‌ای مطلوب با تردید جدی روبه‌روست. در این تحقیق با روش تحلیل گفتمان، شکل‌گیری هویت گفتمان منطقه‌ای مبتنی بر اشتراکات هویتی اسلامی و تمدن اسلامی به‌عنوان دال مرکزی آن گفتمان به منظور استقرار نظم امنیتی منطقه‌ای پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Identity Patterns of the West Asia and the Regional Security Order

نویسندگان [English]

  • sayyed hamed mousavi 1
  • Hushmat Allah Falahat pisheh 2
  • Mohammad Baqir khorramshad 3
1 Imam Khomeini Complex
2 Allameh Tabatabaei University
3 Professor
چکیده [English]

Despite the new versions of political Islam appearing in the West Asia, three discourse patterns of political Islam can at least be identified, namely: the pattern of Shiite political Islam (revolutionary and transformational) with the Islamic Republic of Iran at the centre; the pattern of Salafi-Wahhabi political Islam (traditional conservative) led by Saudi Arabia; and the pattern of Ekhwani political Islam (civil pragmatist) in Egypt and Turkey. Because of the remarkable and efficient capabilities and characteristics shown by the mentioned-above countries in the West Asia, the regional security order will keep being influenced by the rivalry in these discourse identities. Based on the hypothesis in this article, due to the fundamental conflict that exists in norms, images, beliefs as well as the advent of the competitive and hegemonical nature of the discourses in the West Asia region, it faces a serious challenge to establish an optimal security order in the region. In this research, the idea of evolving the identity of a regional discourse based on the identity commonalities contained in the Islamic civilization has been offered as the nodal point of that discourse in order to establish a regional security order.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Identity
  • discourse
  • political Islam
  • Islamic civilization
  • security order
آقایی، بهمن؛ صفوی، خسرو (1365)، اخوان المسلمین، تهران: نشر رسام. ازغندی، علیرضا (1386)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات قومس. استوکر، جری؛ مارش، دیوید (1384)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمۀ امیرمحمد حاجی یوسفی، چاپ دوم ، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی. استیل، برنت جی (1392)، امنیت هستی‌شناختی در روابط بین‌الملل، ترجمۀ سید جلال دهقانی فیروزآبادی، فرزاد رستمی و محمدعلی قاسمی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی. اسماعیلی، علی؛ نیکو، حمید؛ گل محمدی، مهدی (1391)، مبانی، زمینه‌ها و پیامدهای ژئوپلیتیک بیداری اسلامی، تهران: چاپ اندیشه. اشرف نظری، علی؛ صیادی، محمد (1394)، اسلام‌گرایی پراگماتیسم و کنش سیاسی در مصر پسا انقلابی سال‌های 2014 ـ 2011، پژوهشنامۀ علوم سیاسی، سال دهم، شمارۀ سوم، تابستان. اشرف، احمد (1383)، «بحران هویت ملی و قومی در ایران؛ هویت، ملیت، قومیت»، به کوشش حمید احمدی، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی. اطهری، سید اسدالله؛ عنایتی شبکلایی، علی؛ حسینی، سید محمدامین (1393)، بررسی تطبیقی قدرت نرم ایران و ترکیه در عراق و سوریه، دو فصلنامۀ علمی پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی، سال 6، شمارۀ 11، بهار و تابستان. افتخاری، اصغر (1389)، «صلح و امنیت بین‌الملل، رویکرد اسلامی»، مجموعه مقالات اسلام و روابط بین‌الملل چارچوب‌های نظری موضوعی و تحلیلی، به اهتمام حسین پور احمدی، چاپ اول: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع). امام جمعه زاده، سید جواد؛ همگان مراد، نادیا (1392)، حفظ هویت ایرانی اسلامی در عرصۀ جهانی‌سازی بر مبنای تئوری سازه‌انگاری، فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال نهم، پاییز، شمارۀ 34. برزگر، ابراهیم (1388)، پیش‌بینی تأثیر انقلاب اسلامی بر خاورمیانه، فصلنامۀ دانش سیاسی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع). برنابلداچی، سیروس (1391)، عراق نوین و بایسته‌های استراتژیک ایران، تهران: کانون پژوهش‌های خلیج‌فارس. بشیریه، حسین (1384)، تحلیل گفتمان، دریچه‌ای برای کشف ناگفته‌ها، تهران: دانشگاه امام صادق(ع). بنارد، چریل (1384)، «اسلام دمکراتیک مدنی، رویکرد آمریکایی»، ترجمۀ عسگر قهرمانپور، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی. پاتریک، مورگان (1381)، نظم‌های منطقه‌ای (امنیت سازی در جهان نوین)، ترجمۀ سید جلال دهقانی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی. پوراحمدی میبدی، حسین؛ ذوالفقاری، عباس (1394)، انواع مدل‌های اسلام سیاسی و تعامل آن‌ها با سیاست جهانی، فصلنامۀ رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال ششم، شمارۀ 41. پوراحمدی، حسین (1386)، انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران در بازتاب فرایند جهانی شدن، همسوی، تقابل یا تعامل، تهران: چاپ و نشر عروج. ترابی، قاسم (1391)، «تحولات جهان عرب و تغییر سیاست منطقه‌ای عربستان»: پژوهشکدۀ مطالعات استراتژیک خاورمیانه. جعفری، سعید؛ محمد، اکبری (1391)، «ظرفیت‌های ترکیه در الگو شدن برای حکومت‌های جدید عربی نگاهی سازه انگارانه»، فصلنامۀ مطالعات خاورمیانه، سال نوزدهم، شمارۀ 2، تابستان. جعفری، محمدکاظم (1385)، پروژۀ ایران هراسی در طرح خاورمیانه جدید آمریکا: مرکز تحقیقات استراتژیک. حسینی زاده، محمدعلی (1386)، اسلام سیاسی در ایران، قم: دانشگاه مفید. خرمشاد، محمدباقر (1391)، «تمدن اسلامی-ایرانی الهام‌بخش موج سوم بیداری اسلامی«، مطالعات انقلاب اسلامی، سال 9، شمارۀ 28. خرمشاد، محمدباقر؛ کیانی، نیما (1391)، «تمدن اسلامی – ایرانی الهام‌بخش موج سوم بیداری اسلامی»، فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی، شمارۀ مسلسل 28، سال نهم، بهار. داداندیش، پروین؛ کوزه‌گر کالجی، ولی (1389) «بررسی انتقادی نظریۀ مجموعۀ امنیتی منطقه‌ای با استفاده از محیط امنیتی قفقاز جنوبی»، فصلنامۀ راهبرد، شمارۀ 56. درویشی، فرهاد، حاجی هاشمی، مرضیه (1395)، بررسی تطبیقی عملکرد دیپلماسی فرهنگی ایران و عربستان در خاورمیانه 2001 ـ 2015، فصلنامۀ مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شمارۀ 20. راس، اندروال (1384)، تأمین تسلیحات و امنیت ملی، مندرج در امنیت ملی در جهان سوم، ویراستاری: ادوارد آذر و چونگ مون این، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی. روحی دهبنه، مجید (بی‌تا)، مفهوم‌سازی همگرایی در روابط بین‌الملل از منظر سازه‌انگاری (مطالعۀ موردی اتحادیه اروپا). زراعت‌پیشه، نجف (1384)، برآورد استراتژیک عربستان سعودی، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ فرهنگی ابرار معاصر تهران. زمانی محجوب، حبیب (1390)، نوسازی تمدن اسلامی، فصلنامۀ معرفت سیاسی، شمارۀ اول. سازمند، بهاره (1393)، فرهنگ و حقوق بشر در پرتو جهانی شدن مجلۀ راهبرد، شمارۀ 36. سالم، احمد؛ بسیونی، عمر (2015)، «مابعد السلفیه فی موریتانا و منطقه الساحل الافریقی» فی مجموع باحثین، الظاهره السلفیه، الدوحه: مرکز الجزیره للدراسات. سراج، رضا؛ تاجیک، هادی؛ غفوری، محسن (1392)، بیداری در جهان اسلام؛ مفهوم شناسی اهداف و شاخصه‌ها، فصلنامۀ آفاق امنیت، سال پنجم، شمارۀ نوزدهم، تابستان. سلیمی، حسین (1384)، بی‌تا، فصلنامۀ پژوهش حقوق و سیاست. شفیعی فر، محمدرضا (1378)، درآمدی بر مبانی فکری انقلاب اسلامی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها. صالحی، حمید (1391)، «بیداری اسلامی، تکوین نظم نوین منطقه‌ای خاورمیانه»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، سال پانزدهم، شمارۀ 1. صلح‌جو، علی (1377)، گفتمان و ترجمه، تهران: نشر مرکز. عبادی، محسن؛ شذیعتی مزینانی، سارا (1393)،» تحولات آرای اخوانی‌ها از حسن البنائ تا راشد الغنوشی»، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ دوم. عوض پور، مهدی؛ میراحمدی، منصور؛ اکوانی، حمداله؛ مختاری، علی (1395)، گفتمان سلفی معاصر در جهان عرب، زمینه‌های خیزش و منظومۀ معنایی، فصلنامۀ رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال هفتم، شمارۀ 44، زمستان. فلاح، رحمت‌الله (1390)، مبانی گفتمانی و رفتاری اسلام‌گرایان ترکیه در حوزۀ سیاست ورزی، فصلنامۀ مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال سیزدهم، شمارۀ 51. فیاضی، سید علی (1380)، «مردم‌سالاری دین، گفتمان آیت‌الله خامنه‌ای، کتاب نقد، شمارۀ 20 پاییز زمستان. قدسی، امیر (1391)، تحولات ژئوپلیتیک خاورمیانه و تقابل استراتژی‌ها، دو فصلنامۀ مطالعات بیداری اسلامی، سال اول، شمارۀ اول، بهار و تابستان. قنبرلو، عبدالله (1390)، الگوهای قدرت نرم در خاورمیانه، فصلنامۀ قدرت نرم، تهران: سازمان بسیج اساتید، سال اول، شمارۀ 1. قوام، سید عبدالعلی (1380)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران: سمت. قهرمان پور، رحمن (1383)، «تکوین گرایی، از سیاست بین‌الملل تا سیاست خارجی»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، سال هفتم، شمارۀ دوم، پیاپی 24. کاظمی، حمیدرضا (13929)، سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه، تهران: دانشگاه امام صادق (ع). کرمی، کامران (1390)، مبانی و اهداف سیاست خارجی عربستان سعودی: مرکز بین‌المللی مطالعات صلح PEACE- IPSC.ORG. کریمی، غلامرضا؛ صفی نژاد، ابوالحسن (1393)، بررسی تطبیقی الگوی نوین هویتی در منطقۀ غرب آسیا، فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال یازدهم، شمارۀ 36. کسرایی، محمد سالار؛ پور شیرازی، علی (1388)، «نظریه گفتمان لاکلا و موفه؛ ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی، فصلنامۀ سیاست، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دورۀ 39، شمارۀ 3، پاییز. الگار، حامد (1386)، وهابیگری، ترجمۀ احمد نمایی، چاپ اول: انتشارات آستان قدس رضوی. گل محمدی، احمد (1391)، جهانی شدن فرهنگ، هویت، تهران: نشر نی. گودرزی، طاهره (1387)، صف‌آرایی کشورهای عربی در قبال جنگ 22 روزۀ غزه، ماهنامۀ اطلاعات راهبردی، سال ششم، شمارۀ 69. لیک، دیوید؛ مورگان، پاتریک، (1381)، نظم‌های منطقه‌ای امنیت سازی در جهان نوین، ترجمۀ سید جلال دهقانی فیروزآبادی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی. متقی، ابراهیم (1392)، راهبرد توسعۀ بحران، نقش عربستان در رقابت‌های منطقه‌ای، همشهری دیپلماتیک، شمارۀ 80. مشیرزاده، حمیرا (1384)، تحول در نظریه‌های بین‌الملل، تهران: سمت. مصلی نژاد، عباس (1395)، سیاست‌گذاری موازنۀ منطقه‌ای در روابط ایران و عربستان، فصلنامۀ سیاست، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 43، شمارۀ 4، زمستان. موثقی، سید احمد (1380)، جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: سمت. موفه، شانتال (1385)، واسازی، عمل‌گرایی و سیاست دموکراسی در دیکانستراکشن و پراگماتیسم، ترجمۀ شیوا رویگریان، تهران: گام نو. نجات، سید علی (1396)، بحران سوریه و بازیگران منطقه‌ای، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ ابرار معاصر نیاکوئی، سید امیر؛ بهمنش، حسین (1391)، بازیگران معارض در بحران سوریه، اهداف و رویکردها، فصلنامۀ روابط خارجی، سال چهارم شمارۀ 4. والکر، جان؛ چاپلین، مارا (1385)، فرهنگ تصویری، مبانی و مفاهیم، ترجمۀ حمید گرشاسبی سعید خاموشی: ادارۀ کل پژوهش‌های سیما. وشانی، عادل (2006)، الوصفیه الحدودیه فی القطاع السیامی، صفاقس: مکتبه علا الدین. ونت، الکساندر (1384)، نظریۀ اجتماعی سیاست بین‌الملل، ترجمۀ حمیرا مشیرزاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی. هادیان، ناصر (1382)، سازه‌انگاری از روابط بین‌الملل تا سیاست خارجی، فصلنامۀ سیاست خارجی، شمارۀ 4. هالیدی، فرد؛ هنیه بوش، ریموند (1390)، «نظریۀ روابط بین‌الملل و خاورمیانه نو، نظریه و عمل»، ترجمۀ عسگر قهرمان پور، تهران: امیرکبیر. هی وود، اندرو (1379)، درآمدی بر ایدئولوژی‌های سیاسی، ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: وزارت امور خارجه. یزدان فام، محمود (1390)، «تحولات جهان عرب، صورت‌بندی قدرت و هویت در خاورمیانه»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، سال چهارم، شمارۀ 2. Blackwell., Oxford, Zizek, Mouffe, New Theories of Discourse: Laclau, (1999), J, tofing. 2001, Hurriyet Daily August 28., T, R, Ergogan. Akdogan,Y. (2003), Muhafazakari Demokrasi, Ankara, Alfa Basim Yayin. Al-qarawee, HarithHassan(november2013) “Heightened sectarianism in the middle east: causes, dynamics and consequencss”,Analysis, (ISPT)no. 205.. Bahgat, Gawdat(2003), American Oil Diplomacy In the Persian Gulf and the Caspian sea,university of Floridess. Blaydes,,,lisa(2011),,,Elections and Distributive politics in Mubarak, s Egypt. Cambridge: university press. Brookings Instution. Cordesman,,, Anthony H (2009),, The Iraq war: Progress in the Fighting and Security,CSIS,Februarv 18. For the Study of War, November 15. Hassan, Hassan(2013) The Gulf states: United against Iran, divided over Islamists”, In: The Regional Struggle for Syria, edited by Julien Barnes-Dacey and Daniel Levy, European Council on Foreign Relations. Laclau, E, and c. Mouffe (1985). Hegemony and socialist sttategy, London, verso. Lewis, Jessica(2013), Further Indications of al-Qaeda,s Advance in Iraq, Washington: Institute Mitzen, Jenifer (2004), Ontological security in world politics and implications for the study of European security, Paper for the cidle workshope, Oslo. Mitzen،Jennifer(2006)،، Ontological Security on World politics،،، European Journal of International Relatins, Vol. 12(3): pp 370 – 341. Pollack,,,Kenneth(2015), The Dangers of the Atab Internation in Yemen, Washington Dc: Pollack,,,Kenneth(2015),The Dangers of the Arab Intervention in Yemen,Washington DC:Brookings Institution pp:433-448. 33(3). Intenatianal Journal of Middale East Studies, Globalization and political Islam: the social Bases of Turkeys welfare Party“, H. (2001), Gulalp. Walker, Martin(2006).”The Revenge of the Shia”,Wilson quarterly utumn. Wendt,Alexander(1992).Anarchy is What States Make It: The Social Construction Of Power Politics Construction of Power Politics. International Organization 46,no,2. Zalewski, Piotr(2011), Islamic evolution, Foreign Policy, August 11: Available at: www.foreignpolicy.com/11/08/2011/islamic_ evolution.