توانمندی موشکی در سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا (2018-2001)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکترای روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

محیط امنیتی پرتلاطم غرب آسیا دارای خصوصیاتی است که سبب می‌شود موشک‌های بالستیک با کارایی و اثربخشی جمعی بتوانند به عنوان یک موازنه‌گر (Equalizer) کلیدی در برابر مزیت‌های کمی و کیفی و برتری‌های نظامی دیگر کشورها در نظر گرفته شوند؛ به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران در پرتو تجارب جنگ با رژیم بعث عراق و با توجه به تحریم‌های بین‌المللی در زمینۀ خرید و تجهیز تسلیحات مدرن نظامی به اتخاذ رویکرد خوداتکایی دفاعی در برابر تهدیدات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای - با تمرکز بر تقویت توانمندی‌ بومی موشک‌ بالستیک روی آورده است. پرسش اصلی مقاله این است که موشک چه جایگاهی در سیاست دفاعی ج.ا. ایران در منطقه غرب آسیا دارد؟ مبنای پاسخ به این سؤال نظریه نوواقع‌گرایی است و در پاسخ این فرضیه مطرح می‌شود که ج.ا.ایران به دلیل ویژگی‌ها و امتیازات منحصربه‌فرد موشک‌ و موانع و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی به منظور حفظ موازنۀ قدرت و جلوگیری از شکل‌گیری هژمون منطقه‌ای، به تقویت توانمندی بومی موشک‌های بالستیک (شامل کوتاه‌برد، میان‌برد و دوربرد) پرداخته است. موشک بالستیک در نقش ستون فقرات سیاست دفاعی ج.ا.ایران، مهم‌ترین ابزار این کشور برای ایجاد موازنۀ قدرت منطقه‌ای است؛ این پژوهش از نوع کیفی و بر اساس روش توصیفی تحلیلی و مصاحبۀ عمیق با نوزده نفر از نخبگان بوده و همچنین شیوۀ گردآوری داده‌ها و اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Missile Capability in Islamic Republic of Iran’s Policy in the West Asia (2018-2001)

نویسندگان [English]

  • sed jlall dhgani 1
  • mogtaba azezei 2
1
2
چکیده [English]

The tumultuous security environment in the West Asia has characteristics that cause ballistic missiles with collective efficiency and effectiveness to be able to serve as an equalizer to work like a key against military advantages and quantitative and qualitative advantages on the part of other countries. For this very reason, the Islamic Republic of Iran has turned to adopting a defense self-sufficiency approach against regional and trans-regional threats, focusing on strengthening its indigenous ballistic missile capability in light of its war experiences with the Baathist Iraq as well as considering the international sanctions on purchasing and procuring modern military weapons. The main question in this article is, "What status does missile have in I.R.I's security policy in the West Asia?" The basis for answering this question is the neo-realistic theory, where this hypothesis set forth: Due to unique advantages and characteristics that exist in missiles as well as the obstacles and limitations that originate from international sanctions, the Islamic Republic of Iran has started to strengthen its indigenous ballistic missile capability (short-intermediate-and long-range) in order to preserve power balance and to prevent the formation of regional hegemony.Serving as a spine for the defense policy of the Islamic Republic of Iran, ballistic missiles count as the most important means for this country to achieve regional power balance. This research is of qualitative type, being based on analytical-descriptive method and a deep interview with 19 of the elites. Also, the data collection was done with the library method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • missile capability
  • defense policy
  • West Asia
  • power balance and neorealism
. ارغوانی پیرسلامی، فریبرز و سحر پیرانخو (1396)، تحول فناوری موشکی و راهبرد دفاعی-امنیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامۀ راهبرد، سال بیست و ششم، شمارۀ 83، صص 74-51.
. اسپیر، ریچارد اچ. و دیگران (1396)، منع اشاعۀ موشک‌های مافوق صوت، ممانعت از گسترش کلاس جدیدی از تسلیحات، ترجمۀ گروه مترجمان خبرگزاری فارس، تهران: خبرگزاری فارس.
. امینیان، بهادر و شفق ضمیری جیرسرایی (1395)، تأثیر رژیم کنترل تکنولوژی موشکی بر امنیت ملی و توان بازدارندگی ج.ا.ایران، فصلنامۀ آفاق امنیت، سال نهم، شمارۀ سی و دوم، صص 41-66.
. بالدوین، دیوید (1380)، بررسی امنیت و پایان جنگ سرد، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
. بروکز، استفن جی. و ویلیام ولفورث (1392)، جهان نامتوازن: روابط بین‌الملل و چالش استیلاجویی آمریکا، ترجمۀ سید احمد فاطمی نژاد، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
. پورآخوندی، نادر (1392)، راهبرد توسعۀ موشکی جمهوری اسلامی ایران، پژوهشنامۀ دفاع مقدس، سال دوم، شمارۀ 8، صص 187-169.
. پیشگاهی فرد، زهرا و مرتضی فراهانی (1392)، رتبه‌بندی قدرت ملی کشورهای خاورمیانه با استفاده از روش تصمیم‌گیری چندشاخصه، مجلۀ سیاست دفاعی، سال بیست‌ویکم، شمارۀ 82، صص 44-1.
. جوکار، محمدصادق و سیدمهدی مدنی (1389)، جایگاه سلاح هسته‌ای در راهبرد نظامی امنیتی عربستان سعودی، مجلۀ سیاست دفاعی، سال نوزدهم، شمارۀ 73، صص 170-149.
. جونز، والتر، اس (1373)، منطق روابط بین‌الملل، ترجمۀ داوود حیدری، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
. چگنی زاده، غلامعلی (1392)، موازنۀ قوا و روابط راهبردی چین با آمریکا، فصلنامۀ روابط خارجی، سال پنجم، شمارۀ چهارم، صص 263-227.
. خادم حسینیه، احمد (1386)، موشک‌های بالستیک، فصلنامۀ علوم و فنون نظامی، سال سوم، شمارۀ 8-9، صص 105-113.
. خواجه پور، جواد (1395)، بررسی تأثیر توان موشکی در امنیت و قدرت دفاعی ج.ا.ایران، یادداشت سیاسی، پایگاه خبری تحلیلی 598، 20/11/1397، بازیابی شده از:
 http://www.598.ir/fa/news/389865
. دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1391)، نوواقع‌گرایی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامۀ سیاست خارجی، سال بیست و ششم، شمارۀ 1، 54-31.
. دهقانی، غلامحسین (1388)، رژیم‌های چندجانبۀ کنترل صادرات و امنیت ملی کشورهای در حال توسعه (تأملی بر وضعیت ج.ا.ایران)، رسالۀ دکتری، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
. ساعد، نادر (1386)، تحلیل هنجارین رژیم کنترل فناوری موشکی و الزامات دفاعی جمهوری اسلامی ایران، مجلۀ سیاست دفاعی، سال پانزدهم، شمارۀ 59، صص 43-68.
. شهبازی، مریم و فخرالدین سلطانی (1396)، تأثیر رژیم کنترل تسلیحات هسته‌ای و خلع سلاح بر امنیت ملی و توان بازدارندگی ) مطالعۀ موردی ایران)، فصلنامۀ علوم اجتماعی، دورۀ 11، صص 341-360.
. طارمی، کامران (1382)، تحلیلی بر نقش موشک‌های بالستیک در دکترین دفاعی ایران، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 59، صص 194-179.
. عراقی، عبدالله (1394)، نقش حزب‌الله لبنان در امنیت منطقۀ غرب آسیا (خاورمیانه): با تأکید بر حمایت و پشتیبانی ج.ا.ایران، مجلۀ سیاست دفاعی، سال بیست و چهارم، شمارۀ 93، صص 142-101.
. علی بابایی، مجتبی (1370)، موازنۀ قوا در روابط بین‌الملل، چاپ اول، تهران: نشر همراه.
. کرمی، جهانگیر (1375)، جنگ‌افزارهای مدرن و منازعات منطقه‌ای: پیامدهای استراتژیک موشک بالستیک برای خاورمیانه، فصلنامۀ راهبرد، شمارۀ 12، صص 58-37.
. کرمی، جهانگیر (1380)، تأثیر محیط امنیتی منطقه‌ای بر سیاست دفاعی دولت‌ها، مجلۀ سیاست دفاعی، شمارۀ 24، صص 72-47.
. کوپچان، چارلز (1382)، هژمونی توخالی یا نظام چندقطبی باثبات، ترجمۀ عظیم فضلی پور، در تنها ابرقدرت، تهران: مؤسسۀ ابرار معاصر.
. گری، کالین (1378)، سلاح جنگ‌افروز نیست، ترجمۀ احمد علیخانی، تهران: دورۀ عالی جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
. قانون برنامه پنج‌سالۀ ششم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1400-1396)، روزنامۀ رسمی، شمارۀ 20995، 21/10/1397. بازیابی شده از:
http://www.president.ir/fa/87876
. قوام ملکی، حمیدرضا (1390)، نقش موشک‌ها در راهبرد بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامۀ رهنامۀ سیاست‌گذاری، سال دوم، شمارۀ سوم، صص 117-97.
. قیصری، نوراله و احسان خضری (1395)، سیاست دفاعی نظام جمهوری اسلامی ایران: بررسی اسناد کلان.
. مشیرزاده، حمیرا (1384)، تحول در نظریات روابط بین‌الملل، تهران: انتشارات سمت.
. مصلی‌نژاد، عباس (1390)، تحلیل سیاست موازنۀ قدرت ایران در رهیافت رئالیستی و نئورئالیستی، فصلنامۀ پژوهش‌های روابط بین‌الملل، پاییز، دورۀ اول، شمارۀ 1، صص 158-131.
. میرشایمر، جان (1389)، تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ، ترجمۀ غلامعلی چگنی زاده، چاپ دوم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
. میرشایمر، جان (1389)، راهبردهایی برای بقا، در دیدگاه‌هایی دربارۀ سیاست جهان، ریچارد لیتل و مایکل اسمیت، ترجمۀ علیرضا طیب، چاپ نخست، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
. نصیری، مجتبی (1392)، مناسبات امنیتی روسیه و تأثیر آن بر امنیت دفاعی ج.ا.ایران، تهران: دانشگاه تهران.
. واعظی، محمود (1392)، چالش‌ها و رویکردهای امنیتی ایران در محیط پیرامون، چاپ اول، تهران: معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک.
. Baldwin, David (1993). Neorealism & Neoliberalism: The Contemporary Debate, New York: Columbia University Press.
. Chubin, Shahram (1994).“Iran’s Strategic Aims and Constraints”, in Patrick Clawson (ed), Iran’s Strategic Intentions and Capabilities, Washington, DC: National Defense University.
. Cordesman, Anthony H. (2014). “Iran’s Rocket and Missile Forces and Strategic Options”, Center for strategic & International Studies.
. Cordesman, Anthony, H. (2015).“Iran’s Enduring Missile Threat: the Impact of Nuclear and Precision Guided Warheads”, Center for Strategic & International Studies, Retrieved from https://www.csis.org.
. Cordesman, Anthony H. & Abraham R. Wagner (1990).“The Lessons of Modern War”, Vol. 2, The Iran–Iraq War. Boulder, CO: Westview.
. Cordesman, Anthony, H. (2017)."Testing the limits: Iran’s Ballistic Missile Program, Sanctions, and the IRGC", the House Foreign Affairs Committee, May 30, 2017. Retrieved from: https://www.washingtoninstitute.org.
. Deep, Alex (2018).”Balance of Power, Balance of Resolve: How Iran is competing with the U.S. in the Middle East”, Modern War Institute. Retrievedfrom: https://mwi.usma.edu.
. Erasto, Tytti (2017). “Time for Europe to put Iran’s missile programme in context”, Sipri, 20/11/2018. Availableat:https://www.sipri.org.
. Harvay, John, R. (1992)."Regional Ballistic Missile and Advanced Strike Air Craft: Comparing Military Effectiveness”, international Security, Vol. 2, No. 2, pp. 41-83.
. Elleman, Michale (2010)."Iran's Ballistic Missile Program", International Institute for Strategic Studies, 21/11/2018 Retrieved from https://www.iiss.org.
. Hashim, Ahmed (1994).“Iran’s Military Situation” in Patrick Clawson, Iran’s Strategic Intentions and Capabilities, Washington: National Defense University.
. Hildreth, Steven A. (2012).“Iran’s Ballistic Missile and Space Launch Programs”, Congressional Research Service, 05/02/2018 Retrieved from www.crs.gov.
. Hynek, Nik (2010).”Missile Defence Discourses and Practices in Relevant Modalities of 21st-Century Deterrence”, Security Dialouge, Vol. 41, No. 4, pp. 435-459.
. Karp, Aaron (1995)."Ballistic Missile in the Middle East", Contemporary Security Policy, 16, No. 1, pp. 106-122.
. Kegley, Charles W. and Eugene R. Wittkopf (2005). World Politics: Trends and Transformation, published by Wadsworth Publishing, p. 503.
. Keohane, Robert (1989). "International Institutions and state power", Essays in International Relations Theory, Boulder, Colo: Westview Press.
. Kubbig, Bernd W. & Sven, E. Fikenscher (2013). Arms Control and Missile Proliferation in the Middle East, Routledge.
. Mclnnis, J. Matthew (2017). “The future of iran's security policy (Inside Tehran’s Strategic Thinking)”, American Enterprise Institute, 10/02/2018. Retrieved from http://www.aei.org.
. Taremi, Kamran (2005). Beyond the Axis of Evil: Ballistic Missiles in Iran’s Military Thinking, Security Dialogue, vol. 36, no. 1, pp. 93-108.
. Robertson, D. (1987). A Dictionary of Modern Defence and Strategy, London: E.P.L.
. Roskin, Michael G. and Nicholas O. Berry (1992). IR: the New World of International Relations, Prentice Hall College Div, 2nd Rev Edition.
. Rubin, Uzi (2006).“The Global Range of Ballistic Missile Program”, Jerusalem Center for Public Affairs, Vol.5, No.26. pp. 62-67. Retrieved from https://www.armscontrol.org
. Vinci, Anthony (2009). Armed Group and the Balance of Power, Routledge, London and New York.
. Waltz, Kenneth (2000).“Structural Realism after Cold War”, international security, Vol.25, No.1, p.5-41.
. Waltz.Kenneth (1979). Theory of International Politics, New York: Mcg Raw.