ارزیابی سیاست خارجی دولت روحانی بر مبنای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران (1392-1400)

کرمی نژاد, حسین; هادی پور, میثم

ارزیابی سیاست خارجی دولت روحانی بر مبنای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران (1392-1400)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشگاه علامه طباطبایی

² پژوهشگر

چکیده

سیاست خارجی دولت آقای روحانی، عمدتاً از منظر گفتمانی و ادراکی، مورد مطالعه و تحقیق، قرار گرفته است. پژوهش پیش-رو، برخلاف این رویه، سعی نموده تا به ارزیابی سیاست خارجی ایران در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، از جنبه عملکردی و کرداری و مبتنی بر «منافع ملی جمهوری اسلامی»(در معنایی موسّع)، بپردازد. برابر روندنگاری به عمل آمده، سیاست خارجی دولت روحانی با تمرکز بر انعقاد توافق هسته‌ای، حفظ و توسعه آن و در نهایت احیای این توافق(موسوم به برجام)، پی‌جویی شد. از این حیث، سیاست خارجی ایران در مقطع زمانی 1400-1392، به شش دوره قابل تقسیم است: 1) از آغاز کار دولت تا انعقاد «برنامه جامع اقدام مشترک»(برجام)؛ 2) از انعقاد برجام تا روی کار آمدن دولت ترامپ؛ 3) از روی کار آمدن ترامپ تا خروج آمریکا از برجام؛ 4) از خروج آمریکا از برجام تا شکست طرح اینستکس و مذاکرات با اروپا؛ 5) از شکست مذاکرات با اروپا تا پیروزی جو بایدن؛ 6) پیروزی بایدن و تلاش برای احیای برجام. بر این اساس، سوال این مقاله عبارت است از: «عملکرد سیاست خارجی دولت روحانی، تا چه حدی تأمین‌کننده منافع ملی ج.ا. ایران بوده است؟». یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، «سیاست خارجی روحانی - به علت تک‌بعدی بودن و تمرکز زیاد بر مذاکرات هسته‌ای و عدم موازنه‌بخشی موفق (موازنه ناکافی) در سطوح داخلی و خارجی، پیش و پس از خروج آمریکا از برجام - موفق نشد تا سطح قابل قبولی از اهداف و منافع ملی ج.ا ایران را تامین نماید

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.10255087.1403.33.126.3.4

عنوان مقاله [English]

The Evaluation of Rouhani’s Foreign Policy based on the Islamic Republic of Iran’s National Interest (2013-2021)

نویسندگان [English]

Hossein Karminejad ¹
meysam hadipour ²

¹ -

² researcher

چکیده [English]

Hassan Rouhani's foreign policy has been studied and researched, mainly from a discursive viewpoint. The current research, contrary to this practice, has tried to evaluate the foreign policy of Hassan Rouhani's administration from a performative viewpoint and based on the national interests of the Islamic Republic of Iran (in a broad sense). According to the trend analysis, Rouhani's foreign policy can be divided into six periods, with focus on the Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA): 1) From the beginning of the administration to the JCPOA agreement; 2) from JCPOA agreement to Donald Trump election as the 45th President of the United States ; 3) From Trump election to US withdrawal from JCPOA; 4) from the withdrawal of the United States from JCPOA to the failure of INSTEX and negotiations with Europe; 5) From the failure of negotiations with Europe to the election of Joe Biden; 6) Biden's victory in 46th US election and the efforts to revive JCPOA. Accordingly, the main question of this article is: "To what extent does the foreign policy of Rouhani administration served the national interests of the Islamic Republic of Iran?" The findings show that "Rouhani's foreign policy – due to its one-dimensionality and overfocus on nuclear negotiations and the lack of a successful balancing effort (inadequate balancing) at the domestic and foreign levels after the US withdrawal from the JCPOA – failed to meet an acceptable level of national goals and interests of the Islamic Republic of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

Keywords: foreign policy
national interests
Rouhani
JCPOA
trend

مراجع

منابع فارسی:

آیتالله خامنهای، سید علی (1370)، سخنرانی در دیدار با مسئولان وزارت امور خارجه و سفرا و کارداران جمهوری اسلامی ایران (18/4/1370): http://www.khamenei.ir.

ابولحسن شیرازی، حبیب اله، لکزی، مهدی (1394)، "جایگاه منافع ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره روحانی"، فصلنامه امنیت ملی، سال اول، شماره اول.

اجاقلو، نسیم الله (1385)، شورای امنیت آخرین ایستگاه پرونده هستهای ایران،تهران: مؤلف.

دارمی، سلیمه (1386)، " وقایع نگاری تحولات هسته‌ای ایران در سال 1386"، در کتاب پرونده هسته‌ای ایران: روندها و نظرها، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.

دهقانی فیروزآبادی، جلال (1384)، " گفتگوی هستهای ایران و اروپا (ازآغاز تا نشست بروکسل)"، نشریه اطلاعات سیاسی-اقتصادی، سال نوزدهم، ش212-211: 72-52.

چرخه گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: از دولت بازرگان تا دولت روحانی، تهران: نشر مخاطب. (1393)

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و عطایی، مهدی (1393)، "گفتمان هسته‌ای دولت یازدهم"، تهران، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفدهم، شماره اول، بهار، شماره مسلسل 63.

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، چاپ ششم، تهران: سمت. (1394)

اصول و مبانی روابط بینالملل (ج 1)، انتشارات سمت. (1396)

سلطانینژاد،احمد و شاپوری، مهدی (1392)، " ایران و آمریکا: چرخه منفی برسازی و استمرار مناقشه هستهای"، فصلنامه روابط خارجی، سال پنجم، شماره اول، صص 132 ـ 105.

رسولیثانی‌آبادی، الهام (1390)، هویت و سیاست هسته‌ای در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.

تجزیه و تحلیل تغییر در سیاست هستهای دولت یازدهم از منظر فردگرایی تفسیری (1392-1394)"، دو فصلنامه علمی دانش سیاسی، سال شانزدهم، شماره اول (پیاپی 31،(بهار و تابستان 190 -169،صص. 1399

عباسی، ابراهیم، صالحی، سید جواد و حسنوند، مظفر (1394)، "دیپلماسی هسته ای ایران در دولت های خاتمی، احمدی نژاد و روحانی ( 2015 – 1997)"، رهیافت های سیاسی و بین المللی، سال هفتم پاییز 1394 شماره 1 (پیاپی 43).

فرزانهپور، حسین وزنگنه، پیمان (1388)، " مقایسه رفتاری سیاست خارجی ایران:گفتمان آرمان گرای ارزشمحور و گفتمان ایدئولوژیک ارزشمحور عملگرا"، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره دوم، صص157-119.

فلاحی، سارا (1386)، " بررسی مقایسه ای دیپلماسی هستهای دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی و محمود احمدینژاد (تا پایان قطعنامه 1747شورای امنیت )"، پژوهشنامه علوم سیاسی، ش6.

گوهری مقدم، ابوذر، فیضی، رضا و باباهادی، محمدباقر (1397)، "بررسی مفهوم هویت و منافع ملی و رابطه بین آنها در اندیشه مقام معظم رهبری"، فصلنامه امنیت ملی، سال هشتم، شماره بیست و هشتم.

محمودی کیا، محمد (1397)، "منطق و جهان نگرش سیاست خارجی دولت روحانی"، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی/ واحد شهرضا، 151 - 178 صص، شماره 34.

محمودخانی، زهرا و کشیشیان، گارینه (1395)، "بررسی مقایسهای گفتمانهای سیاست خارجی دولت دهم و یازدهم و تأثیر آن بر امنیت منطقه خاورمیانه 1394-1384"، فصلنامه سیاست خارجی، سال 3-، شماره 2، صص 35-7.

مشیرزاده، حمیرا (1397)، مبانی نظری تبیین و تحلیل سیاست خارجی، تهران: سمت.

مورگنتا، هانس جی (1393)، سیاست میان ملتها، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران: مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی.

مولانا، حمید و محمدی، منوچهر (1388)، سیاست جمهوری اسلامی ایران در دولت احمدینژاد، تهران: نشر دادگستر، چاپ سوم.

منصوری مقدم، جهانشیر و اسمعیلی، علی (1390)، " تحلیلی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره ریاست جمهوری محمود احمدینژاد از مدل پیوستگی جیمز روزنا"، فصلنامه سیاست، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 41، شماره 1، صص 300 ـ 283.

نوربخش، سید هادی، غفوری، سید محمد حسین و ملکی، عباس (ﺑﻬﺎر 1394)،" به کارگیری نظریه بازیها در تحلیل منازعه ایران و آمریکا با محوریت برنامه هسته‌ای ایران"، تهران، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد، ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر.

Akbarzadeh, Sh. & Condit, D. (eds.) (2016). Iran in the World: President Rouhani’s Foreign Policy. Palgrave Macmillan.

Axworthy, M. (2017). Regime Change in Iran Would Be a Disaster for Everyone. Retrieved from https://foreignpolicy.com/2017/07/18/regime-change-in-iran-would-be-a-disaster-for-everyone-trump-tillerson/

Beard, Charles A. AND George H.E. Smith (1934), The Idea of National Interest; An Analytical Study in American Foreign Policy. New York: The Macmillan Company.Pp 583.

Brzozowski, A. (2020). INSTEX fails to support EU-Iran trade as nuclear accord falters. Retrieved 3 March 2022, from https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/instex-fails-to-support-eu-iran-trade-as-nuclear-accord-falters/

Democratic Party Platform. (2020). The Democratic National Convention, available at: https://cdn.factcheck.org/UploadedFiles/2020-Democratic-Party-Platform.pdf

Ensor, David.(2002).” U.S. has photos of secret Iran nuclear sites”. Available at http://edition.cnn.com/2002/WORLD/meast/12/12/Iran. Nuclear/

Erästö, T. (2017). Time for Europe to put Iran’s missile programme in context, Sipri (STOCKHOLM INTERNATIONAL PEACE RESEARCH INSTITUTE).

Hafezi, P. (2020). Iran hopes for a change in 'destructive U.S. policies' after Biden win. Retrieved 3 March 2022, from https://www.reuters.com/article/uk-usa-election-iran-idUSKBN27N0N8

Iran nuclear project forges ahead. (2006). News.bbc.co.uk. Retrieved 21 April 2018, from http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/5288286.stm

Irish, J and Hafezi, P. 2019. France pushes $15 billion credit line plan for Iran, if U.S. allows it, Reuters, Available at: https://www.reuters.com/article/us-iran-usa-france-idUSKCN1VO1AF

Kamkar, M & Najafi, R. (2019). Saudi Arabia's Foreign Policy: Dialectics of Agent-Structure, Iranian Review of Foreign Affairs, Vol. 8, No. 2, Summer- Fall 2017, pp. 51-77

Kennan, G. (1957). American Diplomacy,1900-1950, New York: Mention Books.

Kerr, Paul K and Katzman, Kenneth. (2018). Iran Nuclear Agreement and U.S. Exit, Congressional Reserch Service.

Kissinger, H. (2014). World Order: Reflections On The Character Of Nations and The Course Of History, Penguin Press: New York, 432 pp.

Los Angeles Times. (2013). U.S.-Iran thaw began with months of secret meetings, Avalable at: https://www.latimes.com/world/la-xpm-2013-nov-24-la-fg-1125-iran-tic-toc-20131125-story.html

Mills, C. (2018). Pompeo Demands a King’s Ransom from Iran. Retrieved from https://nationalinterest.org/feature/pompeo-demands-kings-ransom-iran-25907

Mitzen J. (2004).” Ontological Security in World Politics and Implications for the Study of European Security”. The Cidel (Citizenship and Democratic Legitimacy in Europe) Workshop, Oslo.

Motevalli, G. (2021). Four Years of Crisis: Charting Iran’s Economy Under Trump. [online] Bloomberg.com. Available at: <https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-09-27/asia-stocks-to-open-steady-as-treasury-yields-jump-markets-wrap> [Accessed 28 September 2021].

Nelson, L. (2018). Pompeo threatens Iran with 'strongest sanctions in history'. Retrieved from https://www.politico.com/story/2018/05/21/mike-pompeo-iran-sanctions-600922

Osiewicz, Przemyslaw,2019) (, Ideologizing and Fundamentalism in Iranian Foreign Policy under the Hassan Rouhani Presidency, EUROPEAN, MIDDLE EASTERN, & AFRICAN AFFAIRS, p p 109-121

Rappeport, A. (2017). U.S. Targets Terrorist Financing with New Round of Sanctions, The New York Times, Avalaible at: https://www.nytimes.com/2017/10/25/us/politics/us-targets-terrorist-financing-with-new-round-of-sanctions.html

Sanger, D. (2018). With Bolton, Trump Creates a Hard-Line Foreign Policy Team. Retrieved from https://www.nytimes.com/2018/03/22/us/politics/bolton-trump-hard-liners.html

Sanger, David E. 2016. John Kerry Confronts Concerns of Arab States After Iran Nuclear Deal, The New York Times, Avalaible at: https://www.nytimes.com/2016/04/08/world/middleeast/year-after-iran-nuclear-deal-kerry-confronts-concerns-of-arab-states.html

Tasnm News Agency,2016, EIA Says Iran’s Oil Output Increases by over 18% in 9 Months,Availabeat:https://www.tasnimnews.com/en/news/2016/12/26/1278611/eia-says-iran-s oil-output-increases-by-over-18-in-9-months

Trevithick, J. (2018). Pompeo's 12 Demands For Iran Read More Like A Declaration Of War Than A Path To Peace. [online] Available at: http://www.thedrive.com/the-war-zone/20989/pompeos-12-demands-for-iran-read-more-like-a-declaration-of-war-than-a-path-to-peace [Accessed 16 Nov. 2018].

Wendt, Alexander. (1999). Social Theory of International Politics. Cambridge: Cambridge University Press.

Yalon, Y. (2018). Israel cannot accept Iran's regional expansion. https://www.israelhayom.com/2018/05/04/israeli-president-to-germany-we-cannot-accept-irans-regional-expansion/

Zarif, M.J. (2014). “What Iran Really Wants: Iranian Foreign Policy in the Rouhani Era”. Foreign affairs, Vol. 93, No. 3, pp. 1-11.

Harrison, R.2021. The GCC versus Iran: Low Intensity War, High Intensity Conflict, Arab Center for Research and Policy Studies.

Wintour, P. (2021). Biden presidency 'may herald new start for Saudi-Iranian relations'. Retrieved 27 September 2021, from https://www.theguardian.com/world/2021/jan/31/biden-presidency-spell-new-start-saudi-iranian-relations

Kaplan, F. (2021). Saudi Arabia and Iran Are Starting to Solve Their Differences Without America. Retrieved 27 September 2021, from https://slate.com/news-and-politics/2021/05/saudi-arabia-iran-biden.html