بررسی و تحلیل سیر تحول در نظریه‌های منازعه (با تأکید بر تحول تاریخی، رشته‌ای و نگاه ریشه‌ای نظریه‌ها)

میرزائی تبار, میثم; حافظ نیا, محمد رضا; صفوی, سید یحیی; اعظمی, هادی

بررسی و تحلیل سیر تحول در نظریه‌های منازعه (با تأکید بر تحول تاریخی، رشته‌ای و نگاه ریشه‌ای نظریه‌ها)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ تربیت مدرس

² امام حسین (ع)

³ فردوسی مشهد

چکیده

منازعه از یک اختلاف دیدگاه در مقیاس خرد فردی تا سطح کلان کشورها، آغاز و با دامنه‌دار شدن، تشدید و ابعاد گسترده پیدا می‌کند و به خشونت میان طرف‌های درگیر منجر می‌شود. این پدیده، در طول تاریخ بشریت همواره به‌دلایل مختلف به‌وقوع پیوسته است. در ارتباط با ریشه‌های وقوع منازعه، از ابتدای تاریخ علم تاکنون نظریه‌های مختلفی ارائه شده است. مهمترین آنها را می‌توان در چهار گروه نظریه‌های علوم سیاسی، جامعه شناسی، روابط بین‌الملل و نظریه‌های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی مورد اشاره قرار داد که در چهار دوره از سده چهار پیش از میلاد مسیح تا قرن چهارده میلادی، از قرن پانزدهم تا پایان قرن نوزدهم میلادی، قرن بیستم میلادی و از ابتدای قرن بیست و یکم تاکنون قابل بررسی و تحلیل هستند. این پژوهش از نظر هدف، بنیادی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی ـ تحلیلی است که با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، سیر تحول 22 نظریه مهم را در موضوع ریشه یا ریشه‌های وقوع منازعه در چهار گروه نظریه‌های علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، روابط بین‌الملل و جغرافیایی و ژئوپلیتیکی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. سؤال اصلی این است که سیر تحول نظریه‌ها در ریشه‌یابی وقوع منازعات با تأکید بر تأثیرگذاری منفی آن در امنیت در طول تاریخ علم و در رشته‌های مرتبط چگونه بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد علت یا علل وقوع منازعات همزمان با تحولات مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، فناورانه، ژئوپلیتیکی و... و در دوره‌های تاریخی دچار تحول شده و نظریه‌های ارائه شده در این زمینه در سیر تکاملی از نگاه خرد و تک عاملی به ریشه‌ منازعه به نگاه چند عاملی توسعه یافته و نگاه علوم مختلف به موضوع نیز متفاوت بوده است. با توجه به ماهیت منازعات، که ناامنی را در خود نهفته دارد، شناخت نظریه‌های مرتبط با این پدیده و آشنایی با ریشه‌های آنها، آسانکننده، کمککننده و ضرورتی اجتنابناپذیر در تدوین راهبردهای دفاعی و امنیتی برای کشورها و از جمله ایران خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.10255087.1396.26.1.5.7

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Transformation Processes of Conflict Theories: Emphasis on History, Disciplines and Basic Views of Theories

چکیده [English]

Conflicts begin with a difference of viewpoints of two individual perceptions or between two countries. When it intensifies and expands more, it leads to violence among the parties involved. This event has always occurred for various reasons. Various theories have been presented during the history of mankind in relation to the roots of the conflicts. Four outstanding groups of theories contain these theories including theories of political sciences, sociology, international relations, and geographical and geopolitical theories. They are categorized and studied based on four eras of before Christ to fourteenth century, from the fifteenth century to the end of the nineteenth century, the twentieth century, and since the beginning of the 21st century. This is a fundamental research which follows a descriptive-analytical method utilizing library resources for the evaluation of 22 important theories regarding the origins of the conflicts in four groups of political sciences, sociology, international relations, and geographic and geopolitical theories. The main question focuses on how the transformation of theories of identifying the roots of conflicts, with emphasis on its negative impact on security in the history of science and in related disciplines have been. The results indicated that the cause or causes of conflicts have coincided with various political, social, cultural, technological, geopolitical, and other changes in historical eras. Micro and single-factor approach to the roots of the conflicts by the theories presented in this field have developed to multi-factor approach, and sciences have presented various attitude in this regard. Given the nature of the conflicts, which involve insecurity, identifying the theories relating to this phenomenon and familiarity with their origins, will be facilitating, contributing, and will arise as an inevitable practice for designing defense and security strategies for countries like as Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

conflict
conflict theories
geopolitic
the historical transformation

مراجع

ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1359). مقدمه. ترجمه محمد پروین گنابادی. تهران: نشر کتاب.

ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1362). مقدمه. ج اوّل. ترجمه محمد پروین گنابادی. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.

برچر، مایکل (1382). بحران در سیاست جهان: ظهور و سقوط بحرانها. ج اول. ترجمه میرفردین قریشی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

برچر، مایکل؛ ویلکنفلد، جاناتان؛ جیمز، پاتریک (1382). بحران، تعارض و بی‌ثباتی. ترجمه علی صبحدل. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

بشیریه، حسین (1385). آموزش دانش سیاسی: مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی. تهران: مؤسسه نگاه معاصر.

حافظ‌نیا، محمدرضا (1390). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: پاپلی.

حافظ‌نیا، محمدرضا (1379). مبانی مطالعات سیاسی ـ اجتماعی. ج اول. قم: نشر سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج کشور.

دان، تیم؛ برایان، سی. اشمیت. رئالیسم. در: جان، بلیس؛ پاتریکیا، اونس؛ استیو اسمیت (گردآورندگان) (1383). جهانی شدن سیاست. ج 1. ترجمه ابوالقاسم راه چمنی و دیگران. تهران: ابرار معاصر.

دوئرتی، جیمز؛ فالتزگراف، رابرت (1384). نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل. ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب. تهران: قومس.

دهقانیفیروزآبادی، سیدجلال (1391). نوواقعگرایی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه سیاست خارجی. س بیست و ششم. ش 1.

راس، بروس؛ استار، هاروی (1381). سیاست جهانی؛ محدودیتها و فرصتهای انتخاب. ترجمه علی امیدی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.

رمضانزاده، عبدالله؛ بهمنیقاجار، محمدعلی (1387). هویت ایرانی و چندگانگی قومی. فصلنامه مطالعات ملی. ش 33.

صالحیامیری، سیدرضا (1391). مدیریت منازعات قومی در ایران. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.

عزتی، عزت ا... (1380). ژئوپلیتیک در قرن بیستویکم. تهران: سمت.

کرمی، جهانگیر (1380). تأثیر محیط امنیتی منطقه‌ای بر سیاست دفاعی دولتها. مجله سیاست دفاعی. ش ‌34.

کرایب، ایان (1383). نظریه اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس. ترجمه عباس مخبر. تهران: آگاه.

گر، تد رابرت (1377). چرا انسان‌ها شورش می‌کنند؟. ترجمه علی مرشدی‌زاده. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

گیدنز، آنتونی (1387). جامعه‌شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.

لوتواک، ادوارد ان (1990). از ژئوپلیتیک تا ژئواکونومی: منطق مناقشه؛ دستورالعمل تجارت، مجله منافع ملی. در: اتوتایل، ژئاروید؛ دالبی، سیمون؛ روتلج، پاول (1387). اندیشه‌های ژئوپلیتیک در قرن بیستم. ترجمه محمدرضا حافظنیا و هاشم نصیری. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.

لهسایی‌زاده، عبدالعلی (1377). نابرابری و قشربندی اجتماعی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

لینکلیتر، اندرو (1385). مارکسیسم. ترجمه علیرضا طیب. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.

مشیرزاده، حمیرا (1391). تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل. تهران: سمت.

مویر، ریچارد (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی. ترجمه دره میرحیدر با همکاری سید یحیی صفوی. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

مینائی، حسین؛ حاجیانی، ابراهیم؛ دهقان، حسین؛ جعفرزادهپور، فروزنده (1395). تعیین پیشران‌های اصلی دیپلماسی دفاعی ج.ا.ایران در سطوح منطقه‌ای و بین‌الملل. فصلنامه آینده پژوهی دفاعی. س اول. ش 1.

می‌یر، پیتر (1376). جامعهشناسی جنگ و ارتش. ترجمه محمد صادق مهدوی و علیرضا ازغندی. تهران: قومس.

نوریان، اردشیر (1388). منازعه و همکاری در روابط بین‌الملل: نقش قدرت در حفظ صلح و امنیت جهانی. فصلنامه سیاست خارجی. س بیستوسوم. ش 1. بهار.

وثوقی، منصور؛ نیک‌خلق، علی‌اکبر (1371). مبانی جامعه‌شناسی. تهران: خردمند.

هابز، توماس (1389). لویاتان. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی.

هاگت، پیتر (1375). جغرافیا: ترکیبی نو. ج دوم. ترجمه شاپور گودرزینژاد. تهران: سمت.

هالستی، کالوی یاکو (١٣٧٣). مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل. ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.

هانتیگتون، ساموئل پی (1993). برخورد تمدنها؟. مجله فارین افرز. در: اتوتایل، ژئاروید؛ دالبی، سیمون؛ روتلج، پاول (1387). اندیشه‌های ژئوپلیتیک در قرن بیستم. ترجمه محمدرضا حافظنیا و هاشم نصیری. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.

Allan, Kenneth. (2007). The Social Lens: An Invitation to Social and Sociological Theory. SAGE Publications.

Baali, Fuad. (1988). Society, State, and Urbanism: Ibn Khalduns Sociological Thought. New York: State University of New York Press.

Butterfield, Herbert. (1951). History and Human Relations. London: Collins.

Byrne, Donn; Baron, Robert A. (1987). Social Psychology: Understanding Human Interaction. USA: Allya & Bacon Inc.

Collins, John M. (1998). Military Geography: For Professionals and the Public. Washington, DC: National Defense University Press.

Coser, Lewis A. (1956). The Functions of Social Conflict. New York: The Free Press.

Dahrendorf, Ralf. (1959). Class and Class Conflict in Industrial Society. Stanford University Press.

Gurr, Ted Robert. (1973). The Revolution. Social-Change Nexus: Some Old Theories and New Hypotheses. Comparative Politics. Volume, Issue 3. Special Issue on Revolution and Social Change.

Homer-Dixon, Thomas F. (1999). Environmental, Scarcity and Violence. Princeton. New Jersey: Princeton University Press.

Jepperson, Ronald; Wendt, Alexander; Katzenstein, Peter. (1996). Norms, Identity, and Culture in National Security. In: Peter J., Katzenstein. ed., The Culture of National Security: Norms and Identity in World Politics. New York: Columbia University Press.

Keohane, Robert Owen. (1989). International Institutions And State Power: Essays in International Relations Theory. Colorado, United States: Westview Press.

Kirchner, Emil Joseph. (1992). Decision-Making in the European Community: The Council Presidency and European Integration. Manchester: Manchester University Press.

Kubalkova, Vendulka; Cruickshank, Albert A. (1985). Marxism and International Relations. Oxford: Clarendon Press.

Morgenthau, Hans J. (1946). Scientific Man Versus Power Politics. Chicago: The University of Chicago Press.

Nielsen, François. (1985). Towards a Theory of Ethnic Solidarity in Modern societies. American Sociological Review. vol 50. No 2.

Rahim, M. Afzalur. (2001). Managing conflict in organizations (3rd ed.). London: Quorum Books.

Saville, Kushner. (1996). The Limits of Constructivism in Evaluation. Evaluation. Vol. 2.

Schellenberg, J. A. (1996). Conflict resolution: Theory, research, and practice. Albany: State University of New York Press.

Smith, Clagett G. (1966). A comparative analysis of some conditions and consequences of interorganizational conflict. Administrative Science Quarterly. Vol 10. No 4.