بررسی و نقد نظریه‌های قلمروسازی ژئوپولیتیکی کشورها و تبیین مدل نظری مطالعه موردی: روسیه در اوراسیا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول:دانشجوی دکتراجغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استاد دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 استاد دانشگاه دفاع ملی، تهران، ایران

4 استادیار دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

قلمروسازی ­که ­کنشی هدف‌مند به‌منظور اعمال نظارت انحصاری بر فضای جغرافیا­ست، بخش مستمری از فعالیت بازیگران سیاسی در عرصۀ روابط بین­الملل محسوب می­شود که به‌لحاظ تاریخی با زندگی بشر پیوند خورده است. انعقاد پیمان وستفالی (1648) و ظهور دولت مدرن، مفهوم قلمروسازی را به‌گونه­ای با حاکمیت و نظام سیاسی مرتبط ساخته که آنها برایر بقا به‌شدت ملزم به کسب قدرتند. تأثیر بی­بدیل عناصر فضای جغرافیایی بر قدرت، پیوسته عاملی پرجاذبه و مورد علاقه حکومت­ها جهت نیل به قلمروسازی می­باشد. مقاله حاضر که ازنظر هدف، بنیادی ـ کاربردی ­است با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای به‌دنبال پاسخ به چرایی و چگونگی قلمروسازی ژئوپولیتیکی کشورهاست. ازهمین‌رو، با تحلیل و نقد دیدگا‌ه‌های نظریه­پردازان رشته­های جغرافیا، ژئوپولیتیک، علوم سیاسی، ... و مکاتب فکری و فلسفی مرتبط با قلمروسازی ­که قدرت را جهت تحقق اهدافی چون سلطه، برد، نفوذ و ایجاد نظم جهانیی جستجو می­کنند، نظریه­ تازه­ و جامع­تری را در زمینه­ عوامل مؤثر بر کنش ­قلمروسازی ژئوپولیتیکی کشورها ارائه می­نماید. یافته‌های تحقیق که ­درقالب مدل پایانی آمده است، نشان می­دهد متغیرهای گوناگون سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی هم­زمان در ارتباطی متقابل، عامل کنش قلمروسازی ژئوپولیتیکی کشورها به‌منظور تصاحب یا نظارت بر فضاهای برخوردار از عناصر قدرت‌آفرین محسوب می­شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study and Critique of the Theories of Territorializing Countries Geopolitically and an Explanation of a Theoretical Model

نویسندگان [English]

  • davood rezaei 1
  • Mohammad Reza Hafeznia 2
  • Mohammad Hossein Afshardi 3
  • Sirus Ahmadi Nohdani 4
1 PhD Student in Political Science, Tendency, Islamic Azad University, Khorasgan Branch, Isfahan, Iran
2 Professor, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
3 Professor, National Defense University, Tehran, Iran
4 Assistant Professor Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Territorializing, which is a purposeful action in order to exert a monopolistic control over a geography, is considered as an ongoing part of political actors’ activity in the area of international relations which is historically interlinked, with human life. The conclusion of the Peace Treaty of Westphalia (1648) and the emergence of the modern state, related the concept of territorializing with the sovereignty and the political system that they are severely struggling to gain power only to survive. The unparalleled effect of the components of geographical space on power is invariably an attractive factor to the interest of governments for their efforts to attain territorializing. The present article, which is fundamental-applied in terms of purpose, uses a descriptive-analytical approach and seeks to answer how and why to territorialize countries geopolitically by using library sources. So, the present article presents a new and comprehensive theory on the factors effective on the action of territorializing countries geopolitically, by presenting an analysis and critique of the opinions and ideas of theorisians in geography, geopolitics, political sciences...and intellectual and philosophical schools concerned with territoriality that pursue power in an effort to achieve objectives such as domination, victory, influence and establishing a global order. The findings of the research in the final model show that different variables like political, economical, military and cultural- in a mutual relationship- are simultaneously  considered to be a cause for the action of territorializing countries geopolitically for the purpose of capturing or monitoring the areas that possess the power creating elements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • territoriality
  • geopolitics
  • nation-state
  • power
  • international relations

مراجع

الهی، همایون (1383)، شناخت ماهیت امپریالیسم، تهران: نشر قومس.
بدیعی، مرجان و همکاران (1394)، مطالعه تطبیقی مفهوم قلمرو و قلمروسازی در قوانین اساسی مشروطه و جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه ژئوپولیتیک، ش 37: 134 ـ 101.
برادن، کتلین و شلی، فرد (1383)، ژئوپولیتیک فراگیر، ترجمه علیرضا فرشچی و حمیدرضا رهنما، تهران: پیام­ سپاس.
بوزان، باری (1379)، امنیت نظامی پس از جنگ سرد و نظریه­های موجود در زمینه امنیت ملی و روابط بین‌الملل، سخنرانی، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، ش 7: 52 ـ 37.
جونز، مارتین و رایس، وودز، مایکل (1386)، مقدمه­ای بر جغرافیای سیاسی، ترجمه زهرا پیشگاهی‌فرد و رسول اکخشکی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حافظ­نیا، محمدرضا و کاویانی­راد، مراد (1393)، فلسفه جغرافیای سیاسی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
حافظ­نیا، محمدرضا (1396)، اصول ومفاهیم ژئوپولتیک، مشهد: پاپلی.
دوئرتی، جمیز و فالتزگراف، رابرت (1383)، نظریه­های متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمه علی‌رضا طیب و وحید بزرگی، تهران: نشر قومس.
رحیمی، حسن و همکاران (1389)، تبیین جایگاه توصیه­های کاربردی در نظریه­های ژئوپولیتیکی دوره کلاسیک، فصلنامه ژئوپولیتیک، سال 15 ش 3: 24 ـ 1.
رواسانی، شاپور (1380)، نادرستی فرضیه‌های نژادی آریا، سامی و ترک، تهران: نشر اطلاعات.
طباطبائی، سیدمحمد و حضرتی، راضیه (1393)، تأثیر یازده سپتامبر بر ارتقای جایگاه روسیه در نظام بین‌الملل سال 2010-2001، پژوهشنامه روابط بین­الملل: 197 ـ 167.
عزتی،­ عزت‌الله (1380)، ژئوپولیتیک در قرن بیست‌و‌یکم، تهران: انتشارات سمت.
عزتی، ­عزت‌الله (1388)، ژئوپلیتیک، تهران: انتشارات سمت، چاپ هشتم.
علی­حسینی، علی و آینه­وند، حسن (1394)، تجزیه‌وتحلیل تأثیر اندیشه نئواوراسیاگرایی بر سیاست خارجی روسیه در بحران اوکراین2014، فصلنامه آسیای مرکزی، ش 92: 165 ـ 131.
قربانی­نژاد، ریباز (1392)، الگوی عوامل ژئوپولیتیکی تنش و منازعه در روابط کشورها، رساله دکتری دانشگاه تربیت مدرس به راهنمائی دکتر محمدرضا حافظ­نیا.
قزلسفلی، محمدتقی و  معاش‌ثانی، صبا (1395)، امپریالیسم نو در تلاقی با عصر جهانی، فصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، ش 2: 60 ـ 27.
کالینز، جان ام (1370)، راهبرد بزرگ، اصول و رویه‌ها، ترجمه کورش بایندر، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
کاویانی‌راد، مراد (1392)، پردازش مفهوم «قلمرو» از دیدگاه جغرافیای سیاسی، فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا، ش 4: 61 ـ 43.
کمپ، جفری و هارکاوی، رابرت (1383)، جغرافیای استراتژیک خاورمیانه، ترجمه سیدمهدی حسینی متین، جلد اول، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
لاروئل، ­مارلن (1388)، اوراسیاگرایی روسی، ایدئولوژی امپراتوری، ترجمه سیدجعفر سیدزاده و محمدحسین دهقانیان، تهران: انتشارات ابرار معاصر.
لور، پاسکال و توال، فرانسوا (1381)، کلیدهای ژئوپولیتیک، ترجمه حسن صدوقی ونینی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
مجتهدزاده، پیروز (1381)، جغرافیای سیاسی و سیاست­های جغرافیایی، تهران: انتشارات سمت.
محمدی، حمیدرضا و همکاران (1391)، جهانی­شدنوسرزمین­سازیدرجغرافیایسیاسی، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، ش 80 : 102 ـ 85.
مشیرزاده، حمیرا (1384)، تحولدرنظریه‌هایروابطبین‌الملل، تهران: انتشارت سمت.
مگداف، هری و کمپ، تام (1378)، امپریالیسم: تاریخ ـ تئوری ـ جهان سوم، ترجمه هوشنگ مقتدر، تهران: نشر کویر.
مویر، ریچارد (1379)،درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه دره میرحیدر مهاجرانی و رحیم صفوی، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
میرحیدر، دره (1384)، بررسی مفهوم territoriality و تحول آن از دیدگاه جغرافیای سیاسی، فصلنامه ژئوپولیتیک، ش 1: 18 ـ 6.
میرحیدر، دره و همکاران (1394)، مبانی جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات سمت، چاپ بیست‌و‌یکم.
Agnew,J.(2002). Making political geography, Pubilished in Great Britain  by Hodder Education.
Allen, W. F. (1871). Territorial  Development  of  Russia,The Aldine, 4(11), 168-168.
Ansell, C. K., & Di Palma, G. (Eds.). (2004). Restructuring territoriality, Cambridge University Press.
Antonsich, M. (2009), On territory, the nation-state and the crisis of the hyphen. Progress in human geography, 33(6),789-806.
Cohen, S. B. (1994). Geopolitics in the New World Era: A new perspective on an old discipline. Reordering the World: Geopolitical Perspectives on the 21st Century,15-48.
Crane, G. T. & Amawi, A (Eds). (1997), The theoretical evolution of international political economy: A reader. Oxford University Press, USA.p83.
Dikshit, R. (1995), Political Geography, published by Tata-MCGRAWHILL. New Delhi.
Dodds,Klaus (2000),Geopolitics in A Changing World, England: pearson Education Limited
Gray, C. S. (2015). Nicholas John Spykman, the balance of power, and international order. Journal of Strategic Studies, 38(6), 873-897
Hafeznia, M. R. (2017), Active Geostrategic Faults in the World, Geopolitics Quarterly,Volume: 12, No 4
Jianshu,Cui.(2007). Cyclical Logic to the Transition of Hegemony: Modelski's Long Cycle Theory in International Relations and its Weakness. http://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTotal-SJJZ200712003.htm
Kemp, Geoffrey & Harkavy, Robert(1997). Strategic Geography and the Middle East Changing .Publisher: Carnegie Endowment for International Peace 516 pages.
Kemp, G. (2003). Europe's Middle East Challenges. Washington Quarterly, 27(1), 163-177.
Kennan (X), George  (1947), "The Sources of Soviet Conduct," Foreign Affairs, 566-582
Kissinger, Henry(1994),Diplomacy,NewYork:Simons&Shuster.
Ingram, A. (2001), Alexander Dugin: geopolitics and neo-fascism in post-Soviet Russia. Political Geography, 20(8), 1029-1051.
Mahan, A. T. (1889),The Influence of Sea Power through History, 1660–1783.
Mackinder, H. J. (1943),The round world and the winning of the peace. Foreign Affairs, 21(4), 595-605.
Pelizza, S. (2016). The Geopolitics of International Reconstruction: Halford Mackinder and Eastern Europe, 1919–20
Modelski, G,(1978),The long cycle of global politics and the nation-state, Comparative studies in society and history, 20(2), 214-235.
O’Tuathail, G, & Dalby, S(1998)Introduction: Rethinking geopolitics: Towards a critical geopolitics. Reth in king geopolitics,1-15.
Ratzel, F. (1901). Der lebensraum: Eine biogeographische studie. H. Laupp.
Ruidisch,R.(2013),Territorial cohesion and border areas. Borders and Border Regions in Europe,Changes, Challenges and Chances, transcript Verlag, Bielefeld, 95-110.
Sack, R. (1986) Human Territoriality:Its Theory and History. Vol. 14, Cambridge University Press, Cambridge, 16-18.
Schweller, R.L.(1996),Neorealism's status‐quo bias:What security dilemma?Security Studies, 5(3), 90-121.
Shlapentokh, D. (2016). The Ideological Framework of Early Post-Soviet Russia’s Relationship with Turkey: The Case of Alexander Dugin’s Eurasianism. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 18(3), 263-281.
Spyckman,N.J(1944),The Geography of the Peace, NewYork:Harcourt, Braceand Company.
Taylor,Peter.J.(1993), Political Geography. England: Longman Scientific&Technical.-Wallerstein, I. (1974), The modern world-system: Capitalist agriculture and the origins of the European world-economy in the sixteenth centenary,Academic Press.
29.Yelatskov, A. B. (2012). Territorial-political and regional geopolitical systems: correlation of concepts. Baltic Region, (1), 60-65.
Wallerstein, I. (1974). The modern world-system: Capitalist agriculture and the origins of the European world-economy in the sixteenth centenary,Academic Press.
سیاست دفاعی
دوره 29، شماره 113 - شماره پیاپی 113
فصلنامه زمستان
بهمن 1399
صفحه 195-232

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 0-727 فروردین 2
  • تاریخ پذیرش: 12 دی 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار