تحلیل راهبردی موقعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه آسیای مرکزی

حجازی, سیدشهاب‌الدین

تحلیل راهبردی موقعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه آسیای مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

سیدشهاب‌الدین حجازی

استادیار، دانشکده مدیریت، دانشگاه علوم دریایی امام خمینی(ره)، مازندران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تحلیل راهبردی موقعیت ایران در منطقه آسیای مرکزی انجام پذیرفته است. این پژوهش برمبنای هدف از نوع «کاربردی» و ماهیت از نوع «توصیفی ـ پیمایشی» بوده که از رویکردی «آمیخته» برخوردار است. جامعه آماری شامل کارشناسان و خبرگان منطقه بوده که 32 نفر از آنان با روش نمونه‌گیری «گلوله برفی» شناسایی و به‌صورت هدفمند انتخاب شده‌اند. به‌منظور گردآوری اطلاعات موردنیاز جهت تدوین ادبیات پژوهش، از «مطالعات کتابخانه‌ای» با استفاده از ابزار «فیش‌برداری» و جهت گردآوری داده‌های واقعی، در بخش کیفی از ابزار «مصاحبه نیمه‌ساختاریافته» و در بخش کمی از «پرسش‌نامه بسته» استفاده شده است. پرسش‌های مصاحبه‌‌ و پرسش‌نامه از دو جنبه روایی ظاهری و محتوا توسط خبرگان تأیید و ضریب پایایی پرسش‌نامه (آلفای کرونباخ) 906/0 محاسبه شد که بیانگر پایایی بالای پرسش‌نامه‌ بوده است. پایایی بازآزمون مصاحبه‌ها نیز 82 درصد محاسبه شد که پایایی قابل قبولی است. داده‌های کیفی احصاشده از مصاحبه‌ها از روش «تحلیل محتوای استقرایی»‌ و داده‌های کمی جمع‌آوری‌شده از پرسش‌نامه‌ها با استفاده از «آماره‌ها یا پارامترهای توصیفی» مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و جهت رتبه‌بندی اهمیت گزاره‌های پرسش‌نامه، از روش «آنتروپی شانون» استفاده شده است. در پایان فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف ایران در منطقه آسیای مرکزی احصا و راهکارهای پیشنهادی به‌منظور گسترش حضور ایران در این منطقه ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.10255087.1400.30.116.6.6

عنوان مقاله [English]

Strategic analysis of position I. R. Iran in the Central Asianregion

نویسنده [English]

Seyyed Shahaboddin Hejazi

Assistant Professor, Faculty of Management, Imam Khomeini University of Marine Sciences, Mazandaran, Iran

چکیده [English]

The present study is conducted with the aim of strategic analysis of Iran's position in the Central Asian region. The present research is based on the purpose of the "applied" type and based on the nature of the "descriptive-survey" type, which has a "mixed" approach. The statistical population includes; experts in the region, 32 of whom were identified by "snowball" sampling method and were purposefully selected. In order to collect the information needed to compile the research literature, "library studies" using the "filing" tool and to collect real data, in the qualitative part of the tool "semi-structured interview" and in a small part of the "closed questionnaire" has been used. The interview questions and the questionnaire were confirmed by experts in terms of apparent validity and content, and the reliability coefficient of the questionnaire (Cronbach's alpha) was calculated to be 0.906, which indicates the high reliability of the questionnaire. The retest reliability of the interview test was 82%, which indicates acceptable reliability. Qualitative data collected from the interviews were analyzed by "inductive content analysis" method and quantitative data collected from questionnaires were analyzed using "descriptive statistics or parameters" and "Shannon entropy" method was employed to rank the importance of questionnaire statements. At the end; Opportunities, threats, strengths, and weaknesses of Iran in the Central Asian region were counted and proposed solutions to expand Iran's presence in the region had been presented.

کلیدواژه‌ها [English]

: I.R.Iran
Central Asia
Strategic position and Analysis

مراجع

منابع فارسی:
1. آقایی، سیدداود؛ فلاحی، احسان (۱۳۹۴)، «آسیای مرکزی بزرگ‌تر از افسانه تا واقعیت»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 21، شماره 89، صص 31-1.##
2. اسلامی، محسن، ایاز، بهروز (1396)، «بررسی علل نفوذ داعش در آسیای مرکزی و پیامدهای احتمالی آن»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال ششم، شماره 21.##
3. احمدی، سیدعباس؛ ساوه درودی، مصطفی؛ واثق، محمود؛ ملکی، عباس (1397)، «تهدیداتامنیتیجمهوری اسلامی ایران درآسیایمرکزیمبتنیبربنیادگراییاسلامی با تأکید بر بعد نرم‌افزاری»، فصلنامه مطالعات بین‌رشته‌ای دانش‌ راهبردی، سال هشتم، شماره 33، صص 187-167.##
4. اعظمی، هادی؛ زرقانی، سیدهادی؛ دبیری، علی‌اکبر (۱۳۹۱)، «تحلیل اولویت‌های منطقه‌ای و دیدگاه‌های ژئوپلیتیک در شکل‌دهی به سازمان‌های منطقه‌ای»، دو فصلنامه پژوهش‌نامه ایرانی سیاست بین‌الملل. سال اول، شماره 1، صص 25-2.##
5. باقری‌مقدم، غلامرضا (1394)، آسیب‌شناسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه آسیای مرکزی، تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی.##
6. باقری، یوسف؛ مجیدی، محمدرضا (1397)، «زمینه‌های پیدایش و رشد افراطی‌گری در آسیای مرکزی: مطالعه موردی داعش»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، صص 201-179.##
7. بهمن، شعیب (۱۳۸۹)، «بررسی چالش‌ها و موانع منطقه‌گرایی در آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 16، شماره 69، صص 110-89.##
8. بیگـدلی، علیرضا (1381)، «موقعیت ترانزیتی جمهوری اسـلامی ایـران و کـشورهای آسـیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 37، صص 28-7.##
9. حافظ‌نیا، محمدرضا (۱۳۸۵)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.##
10. حافظ‌نیا، محمدرضا؛ کولایی، الهه؛ کریمی، مهدی (۱۳۹۱)، «نقش فضای جغرافیایی در رقابت قدرت‌ها پس از جنگ سرد (مطالعه موردی: آسیای مرکزی)»، فصلنامه‌ی فضای جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره 39، صص 120-95.##
11. حجتی، امیررضا؛ حجتی، ایرج (1395)، «طرح سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی»، فصلنامه سیاست، سال سوم، شماره 9، صص 52-41.##
12. جان‌پرور، محسن؛ صالح‌آبادی، ریحانه (1397)، «تبیین و طبقه‌بندی اختلافات مرزی در منطقه ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره 7، شماره 4، صص 172-133. ‏##
13. جوادی‌ارجمند، محمدجعفر؛ سلاورزی‌زاده، صالح (1396)، «راهبرد سیاسی ـ نظامی ایالات متحده آمریکا در آسیای مرکزی پس از 11 سپتامبر؛ هدف‌ها و چالش‌ها»، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 10، شماره 2، صص 288-271.##
14. جمشیدی، محمد؛ الهی‌دهقی، ایرج (1393)، «ارائه الگوی تحلیل محیط راهبردی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه موردی منطقه آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 86، صص 61-31.##
15. دهشیری، محمدرضا؛ فقیهی، محبوبه (1398)، «بررسی تأثیر سیاست گردشگری بر دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی»، فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال هشتم، شماره 28، صص 49-33.##
16. دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال؛ دامن‌پاک‌جامی، مرتضی (1395)، «دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی؛ ارزیابی 25 سال روابط اقتصادی ایران و جمهوری‌ها پس از استقلال»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 96، صص 65-25.##
17. ربیعی، حسین؛ عباسی پورنظام‌آباد، رضا؛ امیراحمدیان،‌ بهرام؛ عبدی، عطااله (1397)، «تبیین ژئواکونومیک مناسبات ایران با قزاقستان»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 33، شماره 2 (پیاپی 129)، صص 39-22.##
18. زمانی محجوب، حبیب (1394)، اسلام در آسیای مرکزی، تهران: انتشارات زمزم هدایت، چاپ اول.##
19. سیمبر، رضا؛ پادروند، مهدی (1397)، «چالش‌های سیاست خارجی روسیه در آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 101، صص 78-55.##
20. سیمبر، رضا (۱۳۸۵)، «جایگاه ایران در تحولات ژئوپلیتیک آسیای مرکزی و قفقاز»، مجله جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای، دوره 3، شماره 6، صص 89-71.##
21. طاهری، ابراهیم (۱۳۹۴)، «نقش و جایگاه ژئواکونومیک ایران و ترکیه در نظم پیوندی خاورمیانه و آسیای مرکزی»، رساله دکتری علوم سیاسی، دانشگاه تهران.##
22. طاهری، ابراهیم؛ عابدی‌اردکانی، محمد (1397)، «مثبت‌اندیشی کشورهای آسیای مرکزی نسبت به جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر موضوع هسته‌ای»، دو فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 11، شماره 2، صص 379-361.##
23. علویان، مرتضی؛ کوزه‌گر کالجی، ولی (۱۳۸۸)، «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و آسیای مرکزی؛ بسترهای همگرایی و زمینه‌های واگرایی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره 46، صص 92-63.##
24. فرسائی، شهرام؛ قاسمی، حاکم؛ نوازنی، بهرام (1398)، «فرصت‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در همگرایی با اتحادیه اقتصادی اوراسیایی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 108، صص 168-141.##
25. فیرحی، داود. (1395)، «آسیای میانه؛ ایران و اسلام»، فصلنامه سیاست، دوره 46، شماره 1، صص 209-189.##
26. کرمی، جهانگیر؛ کریمیان، علیرضا (۱۳96)، «ایران و آسیای مرکزی؛ روندهای منطقه‌ای و چشم‌انداز آینده»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره ششم، شماره 3، صص 63-41.##
27. کرمی، جهانگیر (1397)، «سیاست اوراسیایی ایران، انقلاب اسلامی و سیاست خارجی»، فصلنامه سیاست خارجی، سال سی و دوم، شماره 4، صص 200-159.##
28. کوزه‌گر کالجی، ولی (۱۳۹۴)، سیاست خارجی آمریکا در آسیای مرکزی: روندها و چشم‌اندازها، تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه، چاپ اول.##
29. کوزه‌گر کالجی، ولی (۱۳۹6)، «سیر تحول گفتمانی فدراسیون روسیه در منطقه آسیای مرکزی؛ از گفتمان یوروآتلانتیسم تا قدرت بزرگ هنجارمند (1991-2016)»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 97، صص 206-175.##
30. کولایی، الهه؛ روا، سارا (1397)، «دیپلماسی علمی ایران در آسیای مرکزی»، دو فصلنامه سیاست و روابط بین‌الملل، سال دوم، شماره 2، صص 119-103.##
31. کوشکی، امین؛ بصیری‌نیا، علی (1398)، «راهنمای سیاست خارجی ترکیه درآسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 105، صص 190-161.##
32. سرمست، حمیدرضا؛ بیژنی، علی؛ اخباری، محمد (1398)، «ارائه الگوی منطقه‌گرایی ایران و آسیای مرکزی»، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دوازدهم، شماره اول، صص 324-311.##
33. سیاست خارجی آمریکا در آسیای مرکزی: روندها و چشم‌اندازها، تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه، چاپ اول.##
34. گل‌کرمی، عابد؛ کریمی‌پور، یداالله؛ متقی، افشین؛ ربیعی، حسین (1397)، «تبیین ژئوپلیتیک سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر قابلیت‌های ژئواکونومیک»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال هجدهم، شماره 49، صص 57-37.##
35. مانستر، آنا؛ باسچ، رابرت (1394)، رشد افراط‌گرایی اسلامی در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: مرکز مطالعات فرهنگی بین‌المللی.##
36. مجتهدزاده، پیروز؛ کـوزه‌گـر کـالجی، ولی (1387)، «خزر بر سر دو راهی درگیری و همکاری: بررسی راه‌های گـسترش همکاری ایران و کشورهای آسیای مرکزی»، فـصلنامه مطالعـات خاورمیانه، سال پانزدهم، شماره 54 و 55، صص 194-165.##
37. میرفخرایی، سیدحسن؛ فیروزمندی بندپی، مجید (1398)، «مطالعۀ تطبیقی دیپلماسی رسانه‌ای ایران و ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز»، دو فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 12، شماره 1، صص 234-219.##
38. میرفخرایی، سیدحسن؛ فیروزمندی بندپی، مجید (1396)، «دیپلماسی فرهنگی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، دو فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 10، شماره 2، صص 448-433.##
39. میرمحمدی، سیدرضا (7 بهمن‌ماه 1393)، «پیشینه، ابعاد و پیامدهای حضور عربستان سعودی در آسیای مرکزی و قفقاز»، موسسه مطالعات ایران و اوراسیا، تاریخ استخراج: 20 بهمن 1397، ##http://iras.ir/fa/doc/note/597
40. واعظی، محمود (۱۳۸۶)، ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز (بنیان‌ها و بازیگران)، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.##
41. واعظی، محمود (۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۲)، «راهبردهای نوین رقابتی در آسیای مرکزی و قفقاز»، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، تاریخ استخراج: 25 دی‌ماه 1397، ##csr.ir
42. یزدانی، عنایت‌الله؛ مسعودی، نجمه؛ دالوند، حسین (۱۳۹۱)، «بررسی رویکرد امنیتی جمهوری اسلامی ایران به آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 18، شماره 79، صص 166-139.##
منابع انگلیسی:
1. Akaev, Askar; Pantin, Vladimir (2018), Central Asia as the economic and geopolitical tension nexus: Some implications for the world futures, The Journal of New Paradigm Research, Volume 74.##
2. Al- Nouimat, Abdalla Moh’d Dyab; Jakubayeva S., Zhekenov D., Azimov A. (2019), Geopolitical interest of Iran in Central Asia, Al- Farabi Kazakh National University, №3 (87).##
3. Botobekov, Uran (2019), Unjustified Hope of Iran’s Central Asia Policy, www.moderndiplomacy. Eu.##
4. Bolonina, Aleksanra (2019), Security Dimension of China's Presence in Central Asia, IRIS, Asia Focus#108 – Asia Programme.##
5. Basiri, Mohammadali and Izady Zmanabady, Mozhgan (2004), United States foreign policy goals in Central Asia, Central Asia and Caucasus studies Quarterly, No. 48, Tehran.##
6. Wastnidge, Edward (2017), Central Asia in the Iranian geopolitical imagination, Cambridge Journal of Eurasian Studies, 1: #1YRJ04.##
7. Rumer, Eugene. Sokolsky, Richard. Stronski, Paul. (2016). U.S. Policy toward Central Asia, Carnegie Endowment for International Peace.##
8. Russell, Martin (2019), The EU's new Central Asia strategy, European Parliamentary Research Service, PE 633.162.##
9. Tiliouine, Habib, Estes, Richard J., (April 2016), Central The State of Social Progress of Islamic Societies, Springer International Publishing AG, Part of Springer Science.##
10. Muni, S. D. Chadha, Vivek, (2016), Asian Strategic Review 2016, Institute for Defence Studies and Analyses, New Delhi, Pentagon Press, First Published.##
11. Sahai, Dhananjay (2019), Russian Far East and Central Asia: Impediments to Sino-Russian Partnership, ORF Issue Brief No. 280, Observer Research Foundation.##
12. Salar, M & Salar, O. (2014), Determining pros and Cons of franchising by using SWOT analysis, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 122, 515 – 519.##
13. Kothari, Raj Kumar (2018), India’s Strategic Interests in Central Asia in the Post-Soviet Years: Expanding Vistas of Partnership, Asian Journal of Political Science 4 (No. 1).##
14. Kulnazarov, Rustem (2015), New Geopolitical Role of Central Asia within Foreign Policy Interests of World Powers, Asian Social Science; Vol. 11, No. 12.##
15. Javaid, Faisal; Dashti, Asghar Ali (2016), Relations between Pakistan and Central Asian Republics: An analysis, Ma’arif Research Journal.##
16. Kilybayeva, A. Ibrayeva, M. Mametay (2018), the EU Strategy for Centeral Asia– 2019: Goals, Challenges and Prospects, Concorde, N 5.##